Prawo spadkowe

Chcesz zabezpieczyć swój majątek na wypadek śmierci? Obawiasz się, że może wpaść w ręce bliskiej osoby, która przez lata nie utrzymywała z Tobą kontaktu? Z poniższego artykułu dowiesz się co możesz zrobić, aby temu zapobiec.

 

Spis treści:

• Czym jest wydziedziczenie
  • Zachowek 
• Kogo można pozbawić zachowku
• Wydziedziczenie w testamencie
• Przyczyny wydziedziczenia
• Darowizna a wydziedziczenie
• Skutki wydziedziczenia
  • Wydziedziczenie dziecka a zachowek dla wnuków
• Przebaczenie
• Jak podważyć wydziedziczenie?

  

Spadkodawca ma wiele możliwości rozdysponowania swojego majątku na wypadek śmierci. Z jednej strony może przeznaczyć go na ręce określonej osoby np. dziecka. Jeżeli spadkodawca chciałby zabezpieczyć także interesy pozostałych członków rodziny np. małżonka, może przyznać każdemu ze spadkobierców określony udział. Jeszcze innym rozwiązaniem jest pozostawienie wszelkich spraw pośmiertnych „samych sobie”. Wówczas w grę wchodzi dziedziczenie z ustawy według stopni pokrewieństwa.

Ostatnia wola spadkodawcy może znaleźć swój wyraz w testamencie.

 

Czym jest wydziedziczenie?

 

Spadkodawca, pozostawiając po sobie majątek ma prawo decydować kto i na jakich zasadach go nabędzie. Może umieścić w testamencie postanowienia skierowane do określonych osób. Przykładowo warto tutaj wskazać polecenie lub zapis. Postanowieniem testamentowym jest również wydziedziczenie. 

 

Żeby zrozumieć jego istotę trzeba najpierw wyjaśnić sobie czym jest prawo do zachowku.

 

Zachowek

 

Art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego

„Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału”.

 

Zachowek stanowi dla najbliższych zmarłego gwarancję, że otrzymają udział w spadku. Znajduje zastosowanie, jeżeli na mocy testamentu do dziedziczenia powołane zostały inne osoby. Wprowadzając instytucję zachowku, ustawodawca zmierzał do podkreślenia wagi stosunków rodzinnych. Chodzi również o zapewnienie, że majątek pozostanie w rodzinie pomimo upływu pokoleń. Pisał o tym również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 2020 r. w sprawie I NSNc 21/20.

 

Kogo można pozbawić zachowku:

 

Zachowek dotyczy wyłącznie osób najbliższych: zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka i rodziców.

 

Pozbawienie zachowku dziecka

 

Jako najbardziej klasyczny przykład można tutaj wskazać wyjazd dziecka za granicę. Rodzicom bardzo trudno jest się pogodzić z taką decyzją. W najgorszym scenariuszu wzajemne stosunki początkowo stają się coraz słabsze, aż w końcu zupełnie wygasają. Rodzic zostaje pozostawiony sam sobie i czuje, że nie może na nikogo liczyć.

 

W takim przypadku można już mówić o zaistnieniu podstawy do wydziedziczenia.

 

Pozbawienie zachowku małoletniego dziecka 

 

W tym miejscu pojawia się wiele wątpliwości. Z jednej strony nie ma przepisu, który uniemożliwiałby pozbawienie zachowku dziecka. Z drugiej – można pokusić się o stwierdzenie, że dziecko nie powinno odpowiadać za swoje postępowanie przed osiągnięciem pełnoletności. Trudno oczekiwać od niego, że będzie w stanie zrozumieć co zrobiło źle.

 

Trzeba podkreślić, że udowodnienie zaistnienia przesłanek wydziedziczenia w stosunku do dziecka przysparza wiele trudności. Na podobnym stanowisku stoją sądy, które co do zasady odrzucają taką możliwość. 

 

 Pozbawienie zachowku wnuka

 

„Zstępny” to pojęcie, które obejmuje nie tylko dzieci, ale też wnuki, a nawet prawnuki. Również one mogą zostać wydziedziczone w testamencie. Stosuje się wobec nich te same zasady oraz podstawy wydziedziczenia, co w przypadku dzieci.

 

Pozbawienie zachowku małżonka

 

Małżonek również może znaleźć się w kręgu osób wydziedziczonych. Bez wątpienia należy do osób najbliższych, a ze spadkodawcą łączą go szczególne stosunki emocjonalne. Z tego względu, jeżeli małżonek nie wywiązuje się z obowiązków rodzinnych, możliwe jest wyłączenie go od zachowku.

 

Pozbawienie zachowku rodzica

 

Zgodnie z regułą zachowek należy się także rodzicom spadkodawcy, jeżeli byliby uprawnieni do dziedziczenia ustawowego. Wobec tego możliwe jest ich wydziedziczenie analogicznie do powyższych przykładów.

 

Wydziedziczenie w testamencie

 

Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z testamentu np.: 

 

„Ja, Jan Kowalski niniejszym testamentem wydziedziczam moją córkę Agnieszkę Kowalską, ponieważ ………… (należy opisać przyczynę wydziedziczenia)”.

 

Dzięki temu nie będzie wątpliwości co do dokładnych intencji spadkodawcy.

 

Wydziedziczenie u notariusza

 

Testament można sporządzić u notariusza. Skorzystanie z pomocy profesjonalisty pozwala uniknąć sytuacji, w której testament okazałby się nieważny. Znacznie trudniej jest go również w przyszłości podważyć.

 

Notariusz zwróci uwagę, czy wskazane zostały przyczyny wydziedziczenia. Muszą się one mieścić w katalogu zawartym w Kodeksie Cywilnym. Jeżeli mamy wątpliwości czy prawidłowo zawarliśmy postanowienie o wydziedziczeniu, warto zwrócić się o pomoc do kancelarii notarialnej.

 

Przyczyny wydziedziczenia

 

Spadkodawca nie może w sposób dowolny pozbawiać członków rodziny dostępu do majątku. Przyczyny wydziedziczenia muszą być istotne i mieć charakter rażący oraz uporczywy.

 

Art. 1008 Kodeksu cywilnego

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

 

Jest to katalog zamknięty, ale trzeba stwierdzić, że przy tym dosyć uniwersalny.

 

Postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego to inaczej nieobyczajne lub niezgodne z przekonaniami spadkodawcy prowadzenie się osoby wydziedziczonej. Dobrym przykładem będzie tutaj huczny styl życia, niestroniący od alkoholu i narkotyków. Wydziedziczyć można także, jeżeli uprawniony jest zaangażowany w grupy przestępcze.

 

Dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób przestępstwa bądź rażącej obrazy czci możliwe jest, gdy czyn został popełniony umyślnie. Ponadto musi mieścić się w  określonej kategorii przestępstw, tj. przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności. Jako przykład wskazać można pobicie spadkodawcy.

 

Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych polega na braku zainteresowania jego losem. W tej kategorii mieści się także brak pomocy i wsparcia w chorobie oraz znaczące ograniczenie lub zerwanie kontaktów.

 

Trudno bowiem zaakceptować sytuację, w której uprawniony dalej może ubiegać się o spadek pomimo zupełnego ustania stosunków ze spadkodawcą.

 

Istotnym jest, aby opisane powyżej zachowania podjęte zostały świadomie. Spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby, która dotknięta jest chorobą psychiczną. To samo dotyczy innych przypadków ograniczenia swobody wyrażenia swojej woli.

 

Wydziedziczenie bez podania przyczyn  

 

Jak już wspomnieliśmy, wydziedziczenie osoby w testamencie wymaga podania konkretnych przyczyn. Jeżeli spadkodawca tego zaniecha, trzeba liczyć się z tym, że wydziedziczenie nie będzie skuteczne. To nie oznacza jednak wadliwości całego testamentu. W dalszym ciągu obowiązują zawarte w nim postanowienia za wyjątkiem wydziedziczenia. Osoba bliska nieskutecznie wyłączona od zachowku w dalszym ciągu może domagać się zapłaty z tego tytułu.

 

Darowizna a wydziedziczenie

 

Warto pamiętać, że przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się dokonane przez spadkodawcę darowizny. Nie dotyczy to darowizn drobnych, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

 

Wskazane rozwiązanie ma zapobiec wyzbycia się majątku za życia spadkodawcy. Dzięki temu wartość spadku pozostaje taka sama, a uprawnieni bliscy dalej mogą dochodzić roszczenia o zachowek.

 

Skutki wydziedziczenia

 

Wydziedziczenie niesie za sobą dwa podstawowe skutki. Przede wszystkim osoba, której dotyczy traci status spadkobiercy, jaki przysługiwałby jej z mocy ustawy. Ponadto nie może dochodzić zapłaty sumy należnej z tytułu zachowku. 

Wydziedziczenie dziecka a zachowek dla wnuków

 

Trzeba pamiętać, że skutki wydziedziczenia nie sięgają zstępnych wydziedziczonego. Wchodzą oni w jego miejsce i mogą dziedziczyć przysługujący mu pierwotnie udział. Poza tym zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

 

Przebaczenie

 

Wydziedziczenie testamentowe nie zawsze definitywnie zamyka drogę do majątku. Nawet jeżeli uprawniony postępował wbrew spadkodawcy, może jeszcze uzyskać przebaczenie.

 

Przebaczenie nie wymaga żadnej szczególnej formy. Stanowi wyraz pojednania pomiędzy spadkodawcą a uprawnionym. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

 

Problem może pojawić się w sytuacji, gdy przebaczenie nastąpiło po sporządzeniu testamentu.

Wówczas wskazane jest odwołanie części, która stanowi o wydziedziczeniu. Można to uczynić poprzez:

• sporządzenie nowego testamentu,
• zniszczenie lub pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność,
• dokonanie w testamencie zmian, które wskazują na odwołanie zawartych w nim postanowień. 

Od wydziedziczenia trzeba odróżnić uznanie za niegodnego dziedziczenia. Przeczytasz o tym tutaj i tutaj.

Jak podważyć wydziedziczenie?

A co w sytuacji, gdy odwrócimy role i znajdziemy się w pozycji osoby wydziedziczonej? Jeżeli czujemy, że zostaliśmy potraktowani niesłusznie, są działania, które możemy podjąć.

Przede wszystkim warto zastanowić się, czy istnieją podstawy, by przypuszczać, że testament jest nieważny.

 

Przykładowo, przed śmiercią spadkodawca znajdował się w bardzo złym stanie zdrowia. Nie potrafił podejmować racjonalnych decyzji i nieustannie potrzebował pomocy innych osób przy najprostszych czynnościach. Pomimo tego sporządził testament, w którym zawarł postanowienie o wydziedziczeniu. W takim wypadku można powołać się na zarzut, że testament powstał w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

 

Innym rozwiązaniem jest wytoczenie przeciwko pozostałym spadkobiercom powództwa o zapłatę zachowku. W toku sprawy uprawniony może powołać się na nieważność wydziedziczenia, szczególnie jeżeli spadkodawca nie uwzględnił w testamencie jego przyczyn.

 

Niesłusznie wydziedziczona będzie także osoba, której spadkodawca przebaczył przed śmiercią. Wówczas również można dochodzić swoich praw przed sądem.

 

Podsumowanie: Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Spadkodawca powinien zawrzeć postanowienie o wydziedziczeniu bezpośrednio w treści testamentu. Przyczyny wydziedziczenia powinny być jasno zakreślone w testamencie. Katalog przyczyn znajduje się w Kodeksie cywilnym i ma charakter wyłączny. Na poczet zachowku zalicza się dokonane przez spadkodawcę za życia darowizny. Wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych osoby wydziedziczonej. Spadkodawca może przed śmiercią przebaczyć wydziedziczonemu. Inne osoby mogą domagać się uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Wydziedziczony może domagać się uznania testamentu lub jego części za nieważne.

Jeżeli znalazłeś się w opisanej sytuacji albo interesuje Cię powyższe zagadnienie, zapraszam do kontaktu z Kancelarią.

Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj

Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów



Dodano: 28 listopada 2022 Wyświetleń: 6980 Radca prawny Arleta Dub-Brych
Wstecz