Śmierć członka rodziny to zawsze ogromny cios dla jego najbliższych. W większości przypadków nikt nie jest na nią przygotowany. Ogromny żal, a także stres wywołany mnogością obowiązków związanych z odejściem spadkodawcy potrafią przytłoczyć każdego. W takich okolicznościach bardzo łatwo zaniechać dokonanie pewnych czynności. Często zdarzają się również sytuacje, kiedy to spadkobierca nie ma nawet wiedzy o śmierci swojego krewnego. Przykłady różnych sytuacji można mnożyć wręcz w nieskończoność. Ich punktem wspólnym jest jednak skutek w postaci niedotrzymania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Co zrobić w takiej sytuacji? O tym poniżej.
W jakich sytuacjach najczęściej dochodzi do odrzucenia spadku?
Jaki jest termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku?
W jaki sposób można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?
Konsekwencje niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku?
Odrzucenie spadku po terminie w imieniu małoletniego.
Postępowanie w przedmiocie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.
„Właściwe” postępowanie w przedmiocie odrzucenia spadku.
Do odrzucenia spadku najczęściej dochodzi, gdy spadkodawca pozostawił po sobie długi spadkowe. Czasami spadkobiercy, którzy od dłuższego czasu nie mieli kontaktu ze spadkodawcą, dokonują „prewencyjnego” odrzucenia spadku. Jest to wyraz przezorności i braku wiedzy na temat stanu majątku spadkowego. W niektórych przypadkach zdarza się również, iż decydujące znaczenie mają względy moralne. Spadkobierca z powodu konfliktu ze spadkodawcą może nie chcieć odziedziczyć po nim spadku.
Niezależnie od motywacji i pobudek kierujących zachowaniem spadkobiercy, ma on prawo złożyć oświadczenie o nieprzyjęciu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, kiedy dowiedział się o tytule powołania do spadku. Zazwyczaj 6 miesięczny termin będzie liczony od dnia śmierci spadkodawcy. W praktyce mogą jednak zdarzyć się sytuacje, gdy termin ten będzie liczony w inny sposób.
Przykład 1:
Jan Kowalski w wyniku ciężkiej choroby zmarł we własnym mieszkaniu 14 kwietnia 2023 r. Aż do śmierci mieszkał wraz ze swoją małżonką oraz dwójką dorosłych synów. Jan nie pozostawił testamentu. Po śmierci Jana jego synowie zdecydowali, aby to ich matka odziedziczyła cały majątek po swoim mężu. Od adwokata dowiedzieli się, że jeśli odrzucą spadek, to w całości odziedziczy go ich matka. Co ważne synowie Jana w chwili jego śmierci byli bezdzietnymi kawalerami. Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez nich rozpoczął bieg w dniu śmierci ojca.
Przykład 2:
Jan Nowak zmarł 14 kwietnia 2023 r. W chwili śmierci był wdowcem i miał jednego syna Kamila, który w dniu jego śmierci był rodzicem pełnoletniej córki- Matyldy. Jan nie pozostawił testamentu. Kamil złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku w dniu 15 maja 2023 r. Dowiedział się również od radcy prawnego, że dopiero od tego momentu rozpoczął się bieg sześciomiesięcznego terminu do złożenia takiego oświadczenia przez Matyldę.
Spadkobierca podejmując decyzję co do spadku może:
Odrzucić spadek można poprzez:
złożenie oświadczenia przed notariuszem,
To, czy zdecydujemy się na wizytę u notariusza, czy na zainicjowanie postępowania sądowego jest wyborem zależnym całkowicie od nas. W każdym z tych przypadków skutek będzie identyczny. Skutecznie złożone oświadczenie równać się będzie z utratą statusu spadkobiercy. Będzie traktowany, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku, a co za tym idzie, nie uzyska żadnego przysporzenia, jak również nie będzie ponosił odpowiedzialności za długi.
Niezłożenie żadnego oświadczenia w przewidzianym terminie równa się przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza co do spadków otwartych od 18 października 2018 r. W przypadku spadków wcześniejszych, nabycie spadku nastąpi bez ograniczenia za długi spadkowe. W teorii jest to sytuacja ostateczna, jednakże istnieje możliwość ubiegania się o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia.
W ten sposób przechodzimy do tytułowego zagadnienia, a więc do kwestii odrzucenia spadku po terminie.
Na wstępie zaznaczyć należy, że dobrodziejstwo instytucji przywrócenia terminu do odrzucenia spadku nie jest dla każdego. Założeniem ustawodawcy jest bowiem stworzenie możliwości uchronienia osób, które znalazły się w niekorzystnej sytuacji bez swojej winy. Oznacza to, że w żadnym wypadku przesłanką do uwzględnienia wniosku nie będzie niedbalstwo. Instytucja przywrócenia terminu jako wyjątek od reguły ma więc charakter wyjątkowy.
art. 1019 § 1 oraz § 2 Kodeksu Cywilnego
„Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
1)uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2)spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.”
Analizując treść powołanego przepisu, należy zwrócić uwagę na przesłanki, które umożliwiają ubieganie się o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Kodeks wyróżnia bowiem:
Przykład 3.
Mariusz odziedziczył po swoim zmarłym ojcu dom oraz dwa samochody osobowe o łącznej wartości 1.200.000,00 zł. Uważając, że wskazane składniki wyczerpują całość spadku, przyjął go. Rok później Mariusz otrzymał wezwanie do zapłaty z firmy windykacyjnej. Okazało się wtedy, że przed śmiercią jego ojciec zaciągnął pożyczkę na kwotę 10.000 zł. Od adwokata dowiedział się, że pomimo tego, że w chwili złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nie wiedział o istnieniu długu, nie może skutecznie ubiegać się o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Wartość domu oraz samochodów jest bowiem 120 razy wyższa aniżeli wartość niespłaconego zobowiązania. Należy uznać, iż nawet posiadając świadomość istnienia długu, Mariusz w dalszym ciągu złożyłby oświadczenie o przyjęciu spadku. Zrezygnowanie ze spadku w ej sytuacji byłoby bowiem nierozsądne.
Przykład 4.
Marek od wielu lat mieszka za granicą. Rok temu dowiedział się o śmierci ojca. Relacje obu mężczyzn od dawna były napięte. Ojciec i syn nie utrzymywali ze sobą żadnego kontaktu. Po śmierci ojca Marek przyjechał do Polski jedynie celem udziału w uroczystości pogrzebowej. Nie wiedział, że jako jedyny spadkobierca dziedziczy całość majątku po ojcu. W istocie nie wiedział nawet o tym, ażeby jego ojciec pozostawił cokolwiek po sobie. Nigdy nie miał również wiedzy w zakresie potencjalnych długów ojca. Po roku do Marka zwróciła się firma windykacyjna żądająca spłaty zadłużenia jego ojca, które wynosi 50.000,00 zł. Marek dopiero w tym momencie dowiedział się, że jego ojciec pozostawił po sobie długi. Od radcy prawnego dowiedział się, że w jego przypadku uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie zdaje się w pełni zasadne. Wartość zobowiązań jest bowiem znaczna, a biorąc pod uwagę, że zmarły nie pozostawił majątku, można przypuszczać, że jego syn, mając pełną wiedzę odrzuciłby spadek w terminie.
Przykład 5.
Marek i Adam jako synowie zmarłego Jana są jego jedynymi spadkobiercami. Marek chcąc „zawłaszczyć” cały majątek ojca dla siebie, zagroził Adamowi, iż ten powinien odrzucić spadek po ojcu, gdyż w przeciwnym wypadku duch zmarłego będzie niepokoił go do końca jego dni. Adam potraktował słowa brata niezwykle poważnie, w związku z czym złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku. Po czasie doszedł jednak do wniosku, że zachowanie brata było nieuczciwe i nielojalne. Postanowił więc spróbować „odkręcić” sytuację. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż groźba nawiedzania przez duszę zmarłego nie może zostać uznana za bezprawną (jako nierealną do zrealizowania) Adam nie będzie mógł skutecznie odwołać swojego oświadczenia.
Przykład 6.
Kamila i Iwona jako siostry zmarłej Elżbiety są jej jedynymi spadkobierczyniami. Kamila chcąc „zawłaszczyć” cały majątek matki dla siebie, zagroziła siostrze, że jeżeli ta przyjmie spadek, to dotkliwie ją pobije „tak, że już nigdy nie będzie mogła spojrzeć w lustro”. Iwona potraktowała słowa siostry poważnie, biorąc pod uwagę fakt konfliktu pomiędzy nimi oraz przeszłych, agresywnych i przemocowych zachowań względem niej. W tej sytuacji Iwona będzie mogła skutecznie powołać się na groźbę i żądać umożliwienia złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku.
Co ważne, w przeciwieństwie do oświadczenia składanego w terminie, złożenie oświadczenia po terminie może nastąpić tylko przed sądem.
Powyżej omawiane przykłady dotyczyły odrzucenia spadku przez dorosłych spadkobierców. Sprawa komplikuje się jednak w przypadku, gdy spadkobiercą jest małoletni. Dziecko bowiem znajduje się pod szczególną opieką prawa, dlatego też rodzice, chcąc odrzucić w jego imieniu spadek, muszą dochować szeregu dodatkowych wymagań.
Pierwszym etapem procedury odrzucenia spadku w imieniu dziecka będzie złożenie wniosku o zezwolenie na dokonanie takiej czynności. Wniosek należy złożyć do Sądu Rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Bez tej zgody rodzice nie mogą skutecznie odrzucić spadku w imieniu małoletniego zarówno w ustawowym terminie, jak i po jego upływie. Sąd rodzinny jest w tym przypadku swoistym obrońcą interesów dziecka. Czuwa nad tym, czy rodzice działają w interesie dziecka.
Przykład 7.
Adam i Ewa są rodzicami małoletniej Jagody. Małoletnia w wyniku odrzucenia spadku przez ojca stała się uprawniona do nabycia spadku po zmarłej babce. Rodzice uważają jednak, że ich córka również powinna odrzucić spadek, pomimo tego, że w jego skład wchodzi kwota pieniężna rzędu miliona złotych. Stoją na stanowisku, że babka małoletniej była wyjątkowo złą osobą i nie chcą mieć z nią nic wspólnego. W tym celu złożyli stosowny wniosek do Sądu Rodzinnego. Sąd jednak wniosek odrzucił. Biorąc bowiem pod uwagę potężną korzyść majątkową, jaką uzyska małoletnia w wyniku dziedziczenia, subiektywne odczucia rodziców nie mogą stanowić podstawy do pozbawienia jej majątku.
Przykład 8.
Mateusz i Monika są rodzicami małoletniej Mai. Monika odrzuciła niedawno spadek po swojej zmarłej mamie. Uczyniła to, ponieważ w skład spadku wchodziły same niespłacone zobowiązania. Rodzice Mai zgodnie uznali, że teraz muszą również zabezpieczyć interes córki. W związku z powyższym złożyli wniosek do Sądu, w którym wykazali, że spadek zawiera same obciążenia. Sąd biorąc pod uwagę fakt, iż przyjęcie spadku wiązałoby się z samymi problemami dla małoletniej, wniosek uwzględnił.
W tym momencie odrębności się kończą, a sprawa przebiega zgodnie z powyżej opisywanymi schematami. Rodzice legitymujący się zgodą Sądu Rodzinnego mogą złożyć skuteczne oświadczenie w imieniu dziecka.
Problematyka związana z postępowaniami spadkowymi to temat rzeka. W ramach niniejszego tekstu chcieliśmy przybliżyć Państwu problematykę jednego z najczęstszych zagadnień związanych z odrzuceniem spadku. Mamy jednak świadomość, że praktyczna ilość problemów jest znacznie większa. Z tego też powody w przypadku jakichkolwiek pytań, czy wątpliwości zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.
Czego dowiedziałeś się po lekturze tekstu:
ul. Reymonta 2/3
42-400 Zawiercie
Godziny otwarcia:
Poniedziałek: 7-15
Wtorek: 7-20
Środa: 7-15
Czwartek: 7-20
Piątek: 7-15
Soboty oraz inne godziny - tylko po wcześniejszym
telefonicznym uzgodnieniu spotkania.
ul. Brzozowa 28
42-235 Lelów
Godziny otwarcia - Klienci przyjmowani są tylko po wcześniejszym telefonicznym uzgodnieniu spotkania.
tel. kom. 883 768 968
e-mail: biuro@legeartis-kancelaria.pl
Z uwagi na częste wyjazdy do Sądu proszę o wcześniejsze
ustalenie terminu spotkania pod wskazanym numerem telefonu
lub za pomocą adresu poczty elektronicznej.