Kiedy Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?

Władza rodzicielska to podstawowy atrybut każdego rodzica przysługująca mu w stosunku do małoletniego dziecka, wyznaczająca oś uprawnień i obowiązków z tym związanych. Modelowo przysługuje zarówno matce jak i ojcu w takim samym, pełnym zakresie. Oznacza to, że na obojgu z nich ciąży obowiązek lojalnego współdziałania na rzecz potomka. Oczywiście założenie ustawodawcy wyraża pewny idealny wzorzec, który w praktyce nie jest możliwy do pełnego zrealizowania. Naturalne jest bowiem to, że w wielu przypadkach na skutek różnych okoliczności życiowych – nierzadko również niezawinionych przez żadnego z rodziców ich współdziałanie nie jest możliwe. Co w takiej sytuacji? Jakie są skutki złośliwego utrudniania wykonywania władzy rodzicielskiej drugiemu rodzicowi? O tym poniżej.

Czytając dalej dowiesz się:

Czym w ogóle jest władza rodzicielska?

Dlaczego Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?

Na podstawie jakich kryteriów Sąd decyduje, który z rodziców zachowa pełnię władzy rodzicielskiej a któremu zostanie ograniczona?

Czy Sąd zawsze musi orzekać o władzy rodzicielskiej?

W jaki sposób może zostać ograniczona władza rodzicielska?

Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu.

Czy ograniczenie władzy rodzicielskiej rzutuje na wysokość orzeczenia alimentacyjnego?

Czym w ogóle jest władza rodzicielska?

Zacznijmy od podstaw, od precyzyjnego wyjaśnienia czym jest władza rodzicielska. To na pierwszy rzut oka nie budzące większych kontrowersji sformułowanie w praktyce nastręcza bowiem wiele wątpliwości, nierzadko będąc rozumianym w sposób skrajnie odmienny od tego jakie jest jego znaczenie prawne. Nie rzadko zdarza się, że pojęcie władzy rodzicielskiej mylnie utożsamiane jest z opieką co nie jest rozumieniem słusznym.

Władza rodzicielska jest zbiorem wszelkich praw i obowiązków przynależnych rodzicowi względem dziecka. Jest to więc uprawnienie i obowiązek do sprawowania pieczy nad dzieckiem oraz jego majątkiem. Jednocześnie jest to również prawo i obowiązek udziału w procesie wychowawczym dziecka, wpływania na jego rozwój (w tym rozwój emocjonalny), ochrona przed zagrożeniami czy decydowania w istotnych kwestiach (np. prawo wyboru szkoły, do której będzie uczęszczać dziecko). Stworzenie kazuistycznej definicji władzy rodzicielskiej obejmującej wszelkie uprawnienia i obowiązki zdaje się być zarówno niemożliwe jak również niepraktyczne. W konkretnych realiach każdego przypadku rozłożenie akcentów na które większy lub mniejszy nacisk winni kłaść rodzice może być różny. Bezsprzecznie jednak wykonując w prawidłowy sposób władzę rodzicielską rodzice winni dążyć do kształtowania w dziecku należytych postaw etyczno-moralnych, rozwijania jego talentów i predyspozycji a finalnie przygotować je do życia w społeczeństwie po osiągnięciu pełnoletniości.

Władza rodzicielska trwa w normalnych okolicznościach do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Jako ciekawostkę należy wskazać, iż nie zawsze z pełnoletniością na gruncie prawa należy wiązać konieczność 18 roku życia. W praktyce, w wyjątkowych przypadkach pełnoletniość może bowiem uzyskać 16 letnia kobieta, która zawarła związek małżeński, zyskując tym samym wszelkie prawa osoby dorosłej, w tym związane z wygaśnięciem władzy rodzicielskiej.

Dlaczego Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?

Powyżej wskazano czym jest władza rodzicielska. Czas więc omówić z jakiego powodu może dojść do jej ograniczenia.

W praktyce najpowszechniejszą przesłanką uzasadniającą orzeczenie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej jest konflikt pomiędzy rodzicami. W tej sytuacji orzeczenie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej jednemu z nich zdaje się nie tyle celowym, co jedynym i słusznym rozwiązaniem. Należy bowiem pamiętać o fundamentalnej zasadzie prawa rodzinnego jaką jest dobro dziecka. W sytuacji, w której pomiędzy rodzicami trwa konflikt nietrudno wyobrazić sobie, iż jeden z nich, działając w celu dokuczenia drugiemu będzie w sposób złośliwym bądź uporczywy blokował określone decyzje, uzależniając udzielenie zgody od osiągnięcia konkretnej, własnej korzyści. Może się zdarzyć również, iż pomiędzy stronami nie będzie istniał konflikt sensu stricte, jednakże pomimo poprawnej relacji pomiędzy nimi, ich spojrzenie na kwestie związane z wychowaniem dziecka może być tak diametralnie różne, iż w momencie, w którym osiągnięcie przez nich konsensu będzie absolutnie wykluczone, ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z nich będzie niezbędne dla zachowania należytego standardu opiekuńczo-wychowawczego względem dziecka.

Inną przesłanką uzasadniająca ograniczenie władzy rodzicielskiej będzie życie przez rodziców w faktycznym rozłączeniu. W praktyce jest to przesłanka, która w znaczny sposób koreluje z sytuacją, w której pomiędzy rodzicami istnieje konflikt, jednakże może uzasadniać ograniczenie władzy rodzicielskiej jako samoistny powód. Można bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której relacje rodziców są poprawne, pozostają oni nawet w związku, jednakże jedno z nich z uwagi na wykonywanie w sposób stały pracy za granicą nie ma możliwości bieżącego „doglądania” i monitorowania spraw związanych z wychowaniem dziecka.

Biorąc pod uwagę powyższe należy wskazać, że niezależnie od okoliczności, ograniczenie władzy rodzicielskiej nie stanowi formy sankcji za rozpad związku stron. Zarówno w przypadku konkubinatu jak również związku małżeńskiego (w tym przypadku orzeczenie o władzy rodzicielskiej stanowi integralną część wyroku rozwodowego) sąd orzekając w tej materii nie będzie oceniał, który z rodziców mocniej „zawinił” względem siebie, lecz będzie podejmował decyzję zgodnie z dobrem dziecka. Może więc okazać się, że o ograniczeniu władzy rodzicielskiej sąd orzeknie względem rodzica, który w prawidłowy sposób wykonywał swoje prawa i obowiązki, zawsze z należytą starannością i troską o dobro dziecka.

Oczywiście ograniczenie władzy rodzicielskiej może być orzeczone w formie „sankcji” za niewłaściwe postępowanie rodziców. Sąd opiekuńczy może zainicjować postępowanie z urzędu, orzekając przy tym czy zasadnym jest ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, obojgu czy żadnemu z nich. Ze względu jednak na specyfikę tego tematu poniżej zostanie poświęcony mu odrębny punkt w ramach niniejszego tekstu, obecnie skupiając uwagę na zagadnieniach związanych z sytuacjami ograniczenia władzy rodzicielskiej niezawinionymi przez żadnego z rodziców.

Na podstawie jakich kryteriów Sąd decyduje, który z rodziców zachowa pełnię władzy rodzicielskiej a któremu zostanie ograniczona?

Biorąc pod uwagę powyższe wskazanie zgodnie z którymi orzekając o ograniczeniu władzy rodzicielskiej sąd nie działa mając na celu ukaranie któregokolwiek z rodziców oraz fakt, że w praktyce w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może zostać ograniczony rodzic, który nie zachował się w jakikolwiek niewłaściwy sposób zasadnym zdaje się być pytanie co w takim razie leży u podstaw orzeczenia Sądu? Oczywistą odpowiedzią zdaje się być odmieniane przez wszystkie przypadki „dobro dziecka”. Pytanie natomiast brzmi co to oznacza w konkretnych warunkach danego stanu faktycznego. Odpowiedzi należy szukać w ramach bogatego orzecznictwa. Orzekając o ograniczeniu władzy rodzicielskiej sądy najczęściej biorą pod uwagę kwalifikacje i umiejętności wychowawcze rodziców, to które z nich w aktualnej sytuacji, w rzeczywistości jest rodzicem wiodącym dla dziecka. Nie bez znaczenia będzie również postawa rodzica względem drugiego, jednakże z wyraźnym zaznaczeniem, że w ślad za powyższym nie chodzi tu o relacje na linii matka-ojciec a o postawy rodzica względem dziecka takie jak wpajanie należytych postaw względem drugiego rodzica, czy wręcz przeciwnie- buntowanie małoletniego przeciwko niemu, oczernianie i budowanie negatywnego obrazu.

W praktyce najczęściej zdarza się, że pełnię władzy rodzicielskiej sąd pozostawia rodzicowi, który stale zamieszkuje z dzieckiem (chyba, że jednocześnie dostrzeże, że pomimo tego rodzic ten dopuszcza się zaniechań opiekuńczych). Jest to naturalna konsekwencja tego, iż w takim przypadku rodzic ten w najpełniejszym stopniu zna potrzeby dziecka, spędza z nim większość czasu a w konsekwencji jest pierwszą osobą mającą możliwość i kompetencje do reagowania we wszelkich istotnych sprawach dziecka.

Czy Sąd zawsze musi orzekać o władzy rodzicielskiej?

W przypadku postępowania rozwodowego orzeczenie o wykonywaniu władzy rodzicielskiej stanowi obligatoryjny składnik orzeczenia rozwodowego. Obecnie co do zasady pełna władza rodzicielska w dalszym ciągu będzie przysługiwać obojgu rodzicom w pełnym zakresie co de facto odniesie skutek, jak gdyby kwestia ta nie była rozstrzygana. Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie ma więc charakteru obligatoryjnego. Jeżeli tylko rodzice są w stanie ze sobą współdziałać, zdecydują się na zawarcie porozumienia rodzicielskiego, opierają się na tożsamych wartościach i są w stanie przezwyciężać ewentualne spory dla dobra dziecka nic nie stoi na przeszkodzie, aby w tym zakresie oboje posiadali pełnię władzy rodzicielskiej.

W jaki sposób może zostać ograniczona władza rodzicielska?

W przypadku sytuacji związanych z niemożnością osiągnięcia porozumienia przez rodziców ograniczenie władzy rodzicielskiej zazwyczaj wiąże się z ograniczeniem prawa rodzica do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka bądź informowania o jego sytuacji. W pierwszym wariancie można określić czym będą istotne sprawy dziecka tzn. określić, że istotną kwestią, na którą wpływ winien mieć również rodzic ograniczony we władzy rodzicielskiej będzie np. wybór szkoły małoletniemu. W drugim swoboda rodzica staje się jeszcze bardziej ograniczona, gdyż de facto nie ma on uprawnień do kształtowania sytuacji swojego dziecka a jedynie prawo do posiadania bieżących informacji dotyczących małoletniego.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu.

W ramach niniejszego akapitu należy przejść do kwestii wzmiankowanej powyżej a mianowicie ograniczenia władzy rodzicielskiej jako reakcji na jej nieprawidłowe wykonywanie przez rodzica. W takiej sytuacji postępowanie może zostać zainicjowane zarówno przez drugiego z rodziców jak i z urzędu. W praktyce może to być pokłosie zawiadomienia złożonego przez np. pracownika MOPS-u, dzielnicowego czy placówki edukacyjnej do której uczęszcza dziecko.

Oczywiście jeżeli sąd poweźmie wiedzę, iż do zaniedbań rodzicielskich dochodzi ze strony obojga rodziców nic nie stoi na przeszkodzie, aby oboje zostali w tym zakresie ograniczeni we władzy rodzicielskiej. W takiej sytuacji rodzice zostają poddani pod nadzór kuratora, który nadzoruje sytuację rodzinną i ocenia czy w ramach konkretnego stanu faktycznego doszło do na tyle pozytywnej zmiany stosunków, iż możliwym jest przywrócenie pełnej władzy rodzicielskiej rodzicom.

Kwestią budzącą wątpliwości może być określenie granicy pomiędzy zachowaniami, które uzasadniać będą ograniczenie władzy rodzicielskiej a które będą już kwalifikowały się do pozbawienia władzy rodzicielskiej w całości. Przedstawiając kilka uniwersalnych uwag należy pamiętać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej jest środkiem ostatecznym, stosowanym w wyjątkowych sytuacjach, w momentach, gdy pozostałe środki nie będą celowe, bądź okażą się niewystarczające. Skala naruszeń w tym przypadku musi być „rażąca” a więc wykraczająca w znaczny sposób poza przyjęte ramy. Oczywiście nie sposób przyjąć kryterium klasyfikacyjnego, które w jasny i klarowny sposób będzie wskazywać, że zachowanie „x” będzie kwalifikować się do ograniczenia władzy rodzicielskiej a zachowanie „y” bezsprzecznie wiązać się będzie z pozbawieniem władzy rodzicielskiej. Dlatego tak ważne jest, aby w sprawach związanych z władzą rodzicielską zasięgnąć uprzedniej rady profesjonalisty, doświadczonego w tego typu sprawach. Błędne założenia, niewłaściwa linia obrony bądź przedłożenie niewłaściwych dowodów może w tym przypadku słono kosztować.

Orzekając o ograniczeniu władzy rodzicielskiej sąd ma bardzo szeroki wachlarz możliwości, gdyż wskazania kodeksowy mają w tym przypadku jedynie charakter przykładowy. Warto jednak wskazać, iż w ramach ograniczenia władzy rodzicielskiej sąd może:

zobowiązać rodzica i małoletniego do określonego postępowania np. pracy z asystentem rodziny,
określenie katalogu czynności jakie rodzice mogą podejmować bez zgody sądu,
zgodnie z sygnalizowanym już powyżej wskazanie- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora.

Najdalej idącą formą ograniczenia praw rodzicielskich może być umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka.

Czy ograniczenie władzy rodzicielskiej rzutuje na wysokość orzeczenia alimentacyjnego?

W praktyce jednym z najczęstszych pytań jakie pada w przypadku spraw dotyczących ograniczenia władzy rodzicielskiej jest to związane z wpływem potencjalnego ograniczenia władzy rodzicielskiej na wymiar obowiązku alimentacyjnego. Jest ono odmieniane przez wszystkie przypadki jak również zadawane w różnych kontekstach, zarówno przez rodziców potencjalnie zagrożonych ograniczeniem władzy rodzicielskiej jak również tych, którzy o takie rozstrzygnięcie w stosunku do drugiego zamierzają wystąpić. Jedną z najbardziej oderwanych od rzeczywistości teorii jaka pojawiła się w kontekście ograniczenia władzy rodzicielskiej była sugestia, w myśl której rodzic ograniczony we władzy rodzicielskiej powinien również zostać zwolniony z części obowiązku alimentacyjnego. Nie próbując nawet doszukać się źródła tak obranego rozumowania należy wskazać, że ograniczenie władzy rodzicielskiej bynajmniej nie działa limitująco w zakresie obowiązku alimentacyjnego. Rodzic w dalszym ciągu pozostaje zobowiązany do zaspokajania potrzeb dziecka a jako że prawdopodobnie wraz z orzeczeniem jego aktywność i realizowanie swojego obowiązku w postaci dokładania starań wychowawczych na rzecz dziecka ulegnie zmniejszeniu paradoksalnie i ku zdziwieniu niektórych orzeczenie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej może stać się podstawą do podwyższenia alimentów.

Podsumowanie.

Zmierzając do zakończenia należy wskazać raz jeszcze, że ograniczenie władzy rodzicielskiej nie powinno być traktowane w kategoriach kary. Nawet w przypadku, w którym do wydania orzeczenia doszło na skutek nieprawidłowości w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, głównym powodem orzeczenia sądu nie będzie ukaranie rodzica i uprzykrzenie mu życia a jedynie roztoczenia parasola ochronnego nad małoletnim, który jako osoba niezdolna do zaspokajania swoich potrzeb i należytego zadbania o swoje interesy zawsze stoi na uprzywilejowanej pozycji strony słabszej, wymagającej szczególnej ochrony.

Biorąc pod uwagę mnogość przypadków i złożoność relacji międzyludzkich nie można wykluczyć sytuacji, w której wniosek w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej drugiemu rodzicowi złoży ten z rodziców, który w istocie sam stara działać się nielojalnie „na złość” drugiemu. Mając to wszystko na uwadze słowem zakończenia należy zarekomendować skorzystanie z usług profesjonalisty, który dogłębnie i starannie analizując stan faktyczny podpowie w jaki sposób bronić się w tego typu sytuacjach, bądź wręcz przeciwnie- co zrobić, aby uzyskać stosowne orzeczenie zgodnie z wnioskiem. Biorąc pod uwagę wagę orzeczenia i jego przyszłe skutki pośpiech i emocje mogą okazać się najgorszymi możliwymi doradcami. Przygotowując się do postępowania w sprawie ograniczenia władzy rodzicielskiej należy dogłębnie przeanalizować wszystkie opcje, starannie przygotować wszelkie twierdzenia, które mogą okazać się przydatne jak również zgromadzić odpowiednie dowody na ich poparcie.

Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj