Umowa dożywocia jest jedną z umów nazwanych przewidzianych w kodeksie cywilnym. Jej głównym celem jest spełnienie funkcji alimentacyjnej, gdyż zawierając ową umowę dożywotnik zobowiązuje się przenieść własność nieruchomości w zamian za zapewnienie mu dożywotniego utrzymania a także niezbędnej opieki poprzez zaspokajanie jego potrzeb życiowych, pielęgnacji w chorobie aż do momentu śmierci, po której nabywca nieruchomości zobowiązuje się do zorganizowania pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom.
Umowa dożywocia zawierana jest w praktyce najczęściej pomiędzy rodzicami a ich dziećmi. Głównym jej celem jest przetransferowanie istotnego składnika majątku dożywotników na rzecz potomstwa. Jest to jedno z korzystniejszych rozwiązań z punktu widzenia dożywotnika, gdyż na jej podstawie uzyskuje on realne korzyści w przeciwieństwie np. do umowy darowizny.
Teoria umowy dożywocia wydaje się oparta na dosyć jasnych założeniach mających bardzo silne podłoże moralne. Dożywotnik przekazuje własność nieruchomości na rzecz nabywcy, który w ten sposób otrzymuje bardzo cenny składnik majątku w zamian za troskliwą opiekę i wsparcie, najczęściej w ostatnim okresie życia dożywotnika. Dodając do tego fakt, iż jak wyżej wspomniano z rozwiązania tego najczęściej korzystają rodzice oraz ich dzieci bądź wnuki co dodatkowo wzmacnia więź pomiędzy stronami co rodzi poczucie „wdzięczności” a także „moralnego obowiązku” należytego wypełniania swojej roli wobec dożywotnika wydawać by się mogło iż korzystanie z tego rozwiązania w praktyce nie rodzi większych kontrowersji. Niestety zdarza się, iż nie wszystkie osoby potrafią wywiązywać się należycie ze swojej roli wobec czego ustawodawca przewidział mechanizm umożliwiający rozwiązanie umowy dożywocia. Został on uregulowany w art. 913 KC. Przewiduje on możliwość rozwiązania umowy dożywocia na wniosek zobowiązanego bądź darczyńcy, jednakże jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Niestety ustawodawca nie precyzuje bliżej ów „wyjątkowych okoliczności” pozostawiając tym samym szerokie pole do licznych interpretacji sądowych, które zostaną omówione poniżej.
Rozpoczynając rozważania w kwestii dopuszczalności rozwiązania darowizny należy pochylić się nad kwestią legitymacji w tym zakresie a więc określić kto może żądać rozwiązania ów umowy. Jak wyżej wskazano uprawnionymi w tym zakresie są zarówno dożywotnik jak i zobowiązany z tytułu ów umowy. Jednakże sprawa komplikuje się w momencie, gdy dożywotnik zmarł po wytoczeniu żądania rozwiązania umowy. W takim wypadku sąd powinien umorzyć postępowanie, gdyż prawo dożywocia jest prawem niedziedzicznym w związku z czym dziedziczeniu nie podlegają również roszczenia z nim związane.
Wyjątkowość przypadków uzasadniających rozwiązanie umowy dożywocia należy oceniać z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności każdego z przypadków. Chcąc jednak dokonać pewnego wskazania sytuacji najbardziej typowych należy zauważyć, iż jako podstawy rozwiązania umów sądy uznały m.in. porzucenie przez zobowiązanego nieruchomości i pozostawienie dożywotnika bez opieki, niewywiązywanie się przez zobowiązanego z obowiązków lub wywiązywanie się jedynie w minimalnym stopniu „dla pozoru”, w razie naruszenia nietykalności cielesnej dożywotnika, poniżanie jego godności. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 9 kwietnia 1997 (sygn.. III CKN 50/97) roku uznał za „wyjątkowość” sytuacji uzasadniającą rozwiązanie umowy dożywocia krzywdzenie dożywotnika oraz złą wolę po stronie zobowiązanego. Tak więc reasumując należy zapamiętać, iż nie ma jednego, generalnego katalogu zachowań który w wyczerpujący sposób ujmował by wszystkie przypadki uzasadniające rozwiązanie umowy o dożywocie. Każdy przypadek będzie analizowany odrębnie przez sąd przy czym należy również pamiętać, że oprócz rozwiązania umowy dożywocia polskie prawo dopuszcza również zamianę obowiązków ciążących na nabywcy nieruchomości na rentę przysługującą dożywotnikowi czemu również należy poświęcić kilka słów.
Żądanie zamiany świadczeń należnych dożywotnikowi na rentę jest uprawnieniem stron umowy o dożywocie. Jest to niejako forma pośrednia pomiędzy pożądaną sytuacją kiedy to zobowiązany wywiązuje się w należyty sposób ze swoich obowiązków a sytuacjami skrajnymi uzasadniającymi rozwiązanie umowy. Chodzi tu o sytuacje, kiedy strony nie mogą pozostawać ze sobą w bezpośredniej styczności np. ze względu na powstały między sobą konflikt, który nie nosi tak daleko idących znamion, które uzasadniałyby ową, wyżej wskazywaną „wyjątkowość” a co za tym idzie rozwiązanie umowy. Do zamiany świadczeń na rentę dochodzi również jeszcze w jednej, szczególnej sytuacji a mianowicie w przypadku, kiedy co prawda zachodzą przesłanki rozwiązania umowy, jednakże została ona wcześniej sprzedana w związku z czym dożywotnik nie miałby dokąd wrócić.
Podsumowując, należy stwierdzić, iż umowa dożywocia niesie za sobą bardzo dużo korzyści dla obu jej stron jednakże w praktyce może stać się bardzo uciążliwa. Korzyści z niej płynące polegają przede wszystkim na zabezpieczeniu dożywotnika oraz realizacji jego potrzeb życia codziennego wraz z pielęgnacją w chorobie, gdy taka wystąpi.
Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj
Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów