Podstawą rozpadu małżeństw w większości przypadków są konflikty małżeńskie mające różnorakie podłoże. Najczęstszą przyczyną rozwodów są zdrady małżeńskie, niezgodność charakterów czy nałogi jednego z małżonków takie jak alkoholizm bądź narkomania. Rozwód jest również procesem z natury rzeczy bardzo emocjonalnym, niegdyś bliskie sobie osoby znajdują się po dwóch przeciwnych stronach barykady roszcząc wobec siebie wzajemne pretensje i zarzucając sobie winę co do rozpadu małżeństwa. Stosunkowo rzadko zdarza się, iż małżeństwa zdecydowane na rozwód potrafią w pełni porozumieć się, tak aby zakończyć swój związek w sposób całkowicie ugodowy, w atmosferze szacunku i przyjaźni. Praktyka pokazuje, że najczęściej „kością niezgody” pomiędzy stronami postępowania rozwodowego są kwestie związane z wychowaniem dzieci oraz podziałem majątku wspólnego. W niniejszym wpisie zostanie poruszona tematyka związana z majątkiem stron, jednak nie w standardowym ujęciu, lecz omówiony zostanie problem darowizny pomiędzy małżonkami oraz możliwości jej odwołania w przypadku rozwodu.
Zawarcie związku małżeńskiego jest pewnym symbolem. Symbolem wzajemnej miłości ale także zaufania. Małżonkowie zawierając akt małżeństwa w przeważającej mierze godzą się z prawnymi konsekwencjami tej decyzji, m.in. z przewidzianym przez ustawę skutkiem polegającym na powstaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, którą akceptują w sposób dorozumiany, nie zawierając w tej materii odrębnej umowy. Jest to kolejny wyraz wzajemnego zaufania, gdyż od tego momentu oprócz więzi emocjonalnej pojawia się pomiędzy nimi kolejny rodzaj więzi a więc więź ekonomiczna. Od tego momentu pracują oni bowiem na wspólny majątek, m.in. ich wynagrodzenia za pracę zasilają ów zasób majątku wspólnego, którym oboje mogą dysponować. Należy jednak pamiętać, iż oprócz omawianego majątku wspólnego małżonkowie w dalszym ciągu posiadają również swój osobisty majątek odrębny na który składają się m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa, przedmioty nabyte w drodze dziedziczenia, darowizn, których dany małżonek był wyłącznym adresatem itp. Omawiane zagadnienia są szalenie istotne w kwestii omawianego tematu ponieważ w praktyce często się zdarza, iż jeden z małżonków decyduje się w drodze darowizny przekazać jakiś składnik majątku odrębnego, najczęściej do majątku wspólnego np. małżonek będący właścicielem mieszkania zakupionego jeszcze przed poznaniem żony decyduje się w drodze darowizny przenieść je do majątku wspólnego i zamieszkać w nim razem z żoną. Często zdarza się również, iż małżonkowie otrzymują darowiznę z majątku rodziców jednego z nich np. w analogicznej sytuacji, rodzice jednego z małżonków darują obojgu mieszkanie „na nową drogę życia” i dobry start w przyszłość. Sytuacja komplikuje się w momencie, kiedy małżeństwo stron zaczyna podupadać i finalnie kończy się rozwodem. Pojawia się wtedy naturalne pytanie, czy można odwołać dokonaną darowiznę, tak, aby nie wchodziła ona do majątku wspólnego a co za tym idzie nie była przedmiotem podziału majątku wspólnego pomiędzy dwojgiem, byłych już małżonków ?
Niestety na to pytanie nie ma jednej, właściwej odpowiedzi. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu Cywilnego odwołanie darowizny może nastąpić jedynie w przypadku, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy aktu rażącej niewdzięczności. Pojęcie „aktu rażącej niewdzięczności” jest pojęciem skrajnie nieostrym a do tego mocno ocennym, gdyż każda osoba może interpretować je na różny, zgodny z wyznawanym przez siebie systemem wartości, sposób. Dlatego też owo zagadnienie stało się przedmiotem licznych interpretacji zawartych w orzeczeniach sądu, dzięki czemu można dokonać bliższej wykładni owego pojęcia.
Zgodnie z powszechnym stanowiskiem sądów „rażąca niewdzięczność” musi cechować się znacznym natężeniem złej woli. Oznacza to, że do jej zaistnienia nie wystarczy, aby małżonek obdarowany zachowywał się względem drugiego w sposób naganny jeżeli jego zachowaniom nie można przypisać umyślności. Zła wola jest to bowiem działanie intencjonalne, z zamiarem wyrządzenia szkody bądź krzywdy. Dodatkowo należy pamiętać, iż nie wszystkie złe uczynki, nawet umyślne będą uzasadniać możliwość odwołania darowizny, gdyż pojęcie „rażąca” oznacza, iż muszą być one czymś więcej aniżeli zwykłe konflikty życiowe. W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny w Krakowie (sygn.. I ACa 969/16) dokonał swojej interpretacji pojęcia rażącej niewdzięczności rozumiejąc ją jako „czyny obdarowanego, które są skierowane przeciw darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym, wrogim, nacechowanym złą wolą i mające na celu wyrządzenie darczyńcy poważnej krzywdy”. Bardzo ważnym jest również, iż sąd powinien dokonywać indywidualnej oceny każdego przypadku nie ograniczając się jedynie do ustalenia czy w danym stanie faktycznym miało miejsce zachowanie obdarowanego, które można uznać rażąco niewdzięcznym, lecz dodatkowo uwzględnić kontekst owego zachowania, całokształt stosunków istniejących pomiędzy stronami.
Powyżej zagadnienie „rażącej niewdzięczności” zostało przedstawione w teoretyczny sposób, teraz należy przejść do omówienia zagadnień stricte związanych ze sprawami rozwodowymi i stosunkami pomiędzy małżonkami. Już na samym wstępie należy podkreślić, iż przedstawiciele orzecznictwa oraz doktryny jednoznacznie wskazują, iż sam fakt rozwodu nie uzasadnia odwołania darowizny. Rażącą niewdzięcznością nie można również uznać poprzedzających rozwód sprzeczek, kłótni, konfliktów, które jednakże powinny być oceniane przez pryzmat całokształtu stosunków. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Łodzi (sygn.. I ACa 185/15) żądanie rozwodu jest uprawnieniem każdego z małżonków. Sam fakt obdarowania nie może zmuszać małżonka do trwania w nieudanym małżeństwie a szczególnie w sytuacji, gdy małżonek obdarowany żąda orzeczenia rozwodu z winy drugiego np. z powodu zdrady małżeńskiej. Można jednak mieć wątpliwości w sytuacji, gdy jeden z małżonków przyjmuje przedmiot darowizny w sytuacji, gdy w jego małżeństwie dochodzi do częstych konfliktów a sam związek „wisi na włosku” przy jednoczesnym założeniu, iż obdarowany małżonek w niedalekim odstępie czasu wystąpił z pozwem o rozwód. Taka sytuacja rodzi naturalne pytania co do motywacji obdarowanego i faktu, czy w momencie przyjęcia darowizny nie był on już zdecydowany na rozwiązanie małżeństwa, jednak pomimo tego zdecydował się przyjąć darowiznę. Jest to sytuacja złożona i wymaga całościowej oceny, zgodnie z wyżej poczynionymi uwagami, np. z punktu widzenia rzeczywistej motywacji obdarowanego i jego wiary w możliwość uratowania małżeństwa. Reasumując, sam fakt żądania rozwodu nie jest wyrazem rażącej niewdzięczności, jednakże po uwzględnieniu kontekstu i złożoności całej sytuacji, sąd może dojść do wniosku, iż rzeczywiście ów rażąca niewdzięczność miała miejsce.
Na zakończenie należy poświęcić jeszcze odrobinę uwagi sytuacji, w której to darczyńcami są teściowie a obdarowanym małżonek dopuszczający się rażącej niewdzięczności, np. zdrady małżeńskiej. Jest to zagadnienie bardzo kontrowersyjne, gdyż w praktyce zderzają się ze sobą dwa skrajne stanowiska. Co do zasady sądy uznają bowiem, że zdrada małżeńska nie stanowi przesłanki uzasadniającej odwołanie darowizny przez teściów, ponieważ do skutecznego odwołania ów darowizny niezbędna jest „rażąca niewdzięczność” względem darczyńcy stricte, jednakże w wielu orzeczeniach sądy zwracają jednak uwagę również na fakt, iż owe zachowanie polegające na zdradzie małżeńskiej być może nie jest skierowane bezpośrednio przeciwko osobie darczyńców, jednakże pośrednio wpływa na nich powodując utratę zaufania wobec obdarowanego oraz zmuszając do przeżycia wielu negatywnych emocji, potęgowanych tym, iż bezpośrednio pokrzywdzony małżonek stanowi dla nich osobę najbliższą. Również w tym przypadku sądy zwracają uwagę, iż wszelkich konkretnych sytuacji należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy.
Podsumowując omawiane zagadnienie wymaga wiele „wyczucia”, gdyż nie sposób opisać jeden generalny wzorzec postępowania sądów. Należy jednak przede wszystkim owe zagadnienia potraktować przez pryzmat moralności, pewnej życiowej uczciwości. Pewne sytuacje „skrajne” są dosyć intuicyjnie możliwe do interpretacji, jednakże w sytuacjach bardziej złożonych nieodzowna może okazać się profesjonalna pomoc prawna.
Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj
Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów