Znęcanie jako zachowanie zmierzające do zadania fizycznego bądź emocjonalnego bólu drugiej osobie jest jednym z najczęściej popełnianych w praktyce przestępstw którego występowanie w ostatnim czasie zdecydowanie wzrosło. Nie sposób tłumaczyć sprawców, którzy dopuszczają się popełnienia ów przestępstwa jednakże analizując pewne zjawiska należy dojść do przekonania, że znęcanie się bywa często formą „odreagowania”, wynikiem niemożności uporania się ze stresem (co w jakiś sposób tłumaczy wzrost przypadków znęcania się w okresie pandemii koronawirusa) bądź wynikiem chęci pokazania swojej dominującej pozycji. Niestety w praktyce zdarza się również, że sprawcy znęcania się działają z pełną premedytacją czerpiąc satysfakcję ze swojego zachowania bądź z faktu podporządkowania sobie pokrzywdzonego.
Dokonując rozważań na temat przestępstwa znęcania się należy wyjść od podstaw a więc wyjaśnienia czym dokładnie jest ów czyn. Sformułowanie „znęcać się” jest bowiem bardzo pojemne a przy tym niedookreślone co oznacza, że nie można w sposób precyzyjny określić jego znaczenia i wskazać enumeratywnego katalogu czynów, które wypełniają jego zakres pojęciowy. Trzeba jednak zauważyć, iż wskazane niedoprecyzowanie znaczenia zwrotu „znęcać się” oraz nie pozostawienie żadnych wskazówek kodeksowych w tym zakresie jest jak najbardziej słusznym zabiegiem ze strony ustawodawcy. Nie można bowiem spiąć jedną klamrą wszystkich zachowań ludzkich które można by zakwalifikować jako znęcanie, nie pozostawiając poza nawiasem wielu szkodliwych czynów. Próbując jednak wskazać katalog najpowszechniejszych czynów noszących znamiona znęcania należy wskazać, że są to np. bicie, szarpanie, kopanie, poniżanie, zastraszanie, oczernianie w oczach otoczenia ale również nadmierne kontrolowanie, kontrolowanie korespondencji osoby pokrzywdzonej, kierowanie gróźb dotyczących pozbawienia zdrowia lub życia, niszczenie przedmiotów gospodarstwa domowego połączone z agresywnym zachowaniem, zamykanie w danym pomieszczeniu (np. W łazience) itp. Jak widać omawiane zjawisko ma naprawdę wiele znaczeń a konsekwencja i pomysłowość sprawców na uprzykrzenie życia swojej ofierze bywa przerażająca.
Analizując pojęcie znęcania się należy poczynić jeszcze jedną, aczkolwiek bardzo ważną uwagę, gdyż wbrew pozorom, które sugerowałyby, że do znęcania się potrzebna jest jakaś aktywność, omawiane przestępstwo można popełnić również przez zaniechanie. Wskazać bowiem należy, że w wielu przypadkach do wyrządzenia drugiej osobie krzywdy, bądź to fizycznej bądź psychicznej wystarczy zaniechanie obowiązków względem niej. Najlepiej może to obrazować przykład z podaniem lekarstw choremu. Podanie zbyt dużej ilości lekarstw może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jednakże niepodawanie ich w ogóle również niewątpliwie będzie szkodliwe. Do innych częstych przypadków znęcania się przez zaniechanie należy niepoświęcanie należytej uwagi, niedopełnienie obowiązku opieki nad osobą chorą (w tym np. Niedopełnienie obowiązku regularnego karmienia, dbania o higienę osoby chorej itp.).
Należy zauważyć, że art 207 k.k. ograniczył krąg osób w stosunku do których można popełnić przestępstwo znęcania się do osób najbliższych sprawcy oraz osób pozostających w stosunku do niego w stałym a nawet przemijającym stosunku zależności. Wydaje się, że intencją ustawodawcy w tym zakresie było roztoczenie parasola ochronnego nad osobami, które ze względu na powiązania z osobą sprawcy mogłyby mieć usprawiedliwione obawy co do potencjalnej zemsty bądź innych nieprzyjemnych konsekwencji. Trzeba bowiem sobie wyobrazić sytuację np. niepracującego małżonka pozostającego na utrzymaniu współmałżonka bądź pracownika w stosunku do swojego przełożonego kiedy pojawia się uzasadniona obawa odwetu, wykorzystania zależności i wszelkiej przewagi nad pokrzywdzonym.
Przestępstwo znęcania się zostało opisane w kodeksie karnym w sposób bardzo szeroki. Analizując przepis ustawy możemy dojść do wniosku, że celem ustawodawcy było kompleksowe podejście do omawianej materii i reakcja na różne sytuacje uzasadniające silniejszej reakcji prawnokarnej. W ten sposób należy zauważyć, że typ podstawowy znęcania się zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, jednakże w przypadku, gdy działania sprawcy odnoszą się do osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub psychiczny, zagrożenie karą wzrasta do rozmiarów od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Jest to całkowicie uzasadnione biorąc pod uwagę naganność czynu i fakt, że ofiara w takim przypadku zazwyczaj jest całkowicie bezbronna, będąc często zmuszoną do biernego znoszenia przejawów znęcania ze strony swojego oprawcy. Jeszcze surowszą odpowiedzialność ustawodawca przewiduje w przypadku znęcania się ze szczególnym okrucieństwem. W takim wypadku odpowiedzialność karna wzrasta od roku aż do 10 lat pozbawienia wolności. Omawiane wskazanie pozostawia pewien problem interpretacyjny, gdyż znowu ustawodawca posługuje się nieostrym pojęciem „szczególnego okrucieństwa” nie pozostawiając przy tym żadnych wskazówek interpretacyjnych. Należy jednak po prostu kierować się pewnym intuicyjnym znaczeniem ów sformułowania i stwierdzić, że szczególne okrucieństwo to kwalifikowane zachowanie przekraczające wszelkie przyjęte normy współżycia społecznego, szczególnie naganne i wymagające szczególnego potępienia. Najsurowsza kara za znęcanie grozi zaś w przypadku, gdy pokrzywdzony w związku ze znęcaniem się podejmie próbę samobójczą. W takim przypadku ustawodawca przewiduje karę pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12.
Na kanwie spostrzeżeń dotyczących kar jakimi zagrożone jest przestępstwo znęcania można uzmysłowić sobie skalę problemu i konsekwencje ów działań. Ofiary znęcania się często czują się bezsilne, nie potrafiąc odnaleźć wyjścia z sytuacji w której się znalazły dlatego bardzo ważne jest reagowanie na wszelkie oznaki wskazujące na istnienie problemu. Warto również pamiętać, że przestępstwo znęcania się w wielu przypadkach idzie w parze z innymi nagannymi czynami. W stosunkach rodzinnych znęcanie się może być pochodną np. alkoholizmu bądź uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych, w stosunkach pracowniczych znęcanie się może towarzyszyć bądź być reakcją na ujawnienie niedopuszczalnych zachowań przełożonego jak molestowanie seksualne. Warto więc pamiętać, że sam skutek w postaci np. obrażeń fizycznych na ciele pokrzywdzonego może być często jedynie wierzchołkiem góry lodowej a sam problem może być o wiele głębszy, wymagając natychmiastowej interwencji. Należy również pamiętać, że szczególnie niebezpieczne mogą być przypadki znęcania psychicznego ze względu na fakt braku widocznych śladów, pozwalających na natychmiastowe dostrzeżenie problemu. Ofiary znęcania psychicznego mogą przez naprawdę długi czas tłumić w sobie emocje w obawie przed zaostrzeniem szykanowania, bądź innymi konsekwencjami. Niestety w wielu przypadkach długotrwałe tłumienie emocji połączone z narastającymi szykanami prowadzi pokrzywdzonego do podjęcia dramatycznych decyzji wraz z próbami samobójczymi na czele.
Reasumując należy raz jeszcze zaapelować do wszystkich świadków znęcania się w swoim otoczeniu o natychmiastową reakcję. Podjęcie natychmiastowych działań może w konsekwencji dosłownie uratować komuś życie. Warto pamiętać, że przestępstwo znęcania jest czynem zabronionym ściganym z oskarżenia publicznego w związku z tym do zainicjowania aktywności policji i innych odpowiednich służb wystarczy zwykła informacja, przedstawienie jakiś dowodów, wskazanie na fakt np. częstych awantur w sąsiedztwie a więc generalnie przedstawienie wszystkiego co może świadczyć o powziętych podejrzeniach po czym odpowiednie organy mają obowiązek zainterweniowania i prowadzenia postępowania z urzędu. Trzeba bowiem pamiętać, że dramat znęcania się może rozgrywać się po cichu, często sprawiając wrażenie niepozornych zdarzeń prowadzących jednak do poważnych konsekwencji.
Jeżeli niniejszy artykuł pomógł Państwu w rozwiązaniu problemu lub wzbudził Państwa zainteresowanie uprzejmie proszę o udostępnienie go, zostawienie komentarza i polubienie. Będzie to dla Nas wyraźny sygnał motywujący do dalszej pracy i tworzenia kolejnych treści.
Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj
Jednocześnie zachęcam do odwiedzin Naszego bloga. Znajdują się na nim treści dotyczące wielu dziedzin prawa w tym m.in prawa rodzinnego, spadkowego czy karnego. Jeżeli jednak Państwa zainteresowanie wzbudza nieporuszany dotychczas temat zapraszam do dzielenia się swoimi pomysłami w komentarzu. Dzięki temu udostępniane treści będą jeszcze bardziej zbliżone do Państwa oczekiwań.
Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów