Często w potocznych wypowiedziach można zauważyć wymienne posługiwanie się sformułowaniami “zniesławienie” oraz “zniewaga”. Taki stan rzeczy spowodowany jest powszechnym przekonaniem, że zarówno jeden jak i drugi zwrot odnosi się do pewnego negatywnego zachowania które ma na celu obrazić daną osobę. Z punktu widzenia prawa karnego słowa znieważenie oraz zniewaga używane są celem opisania zupełnie różnych zachowań człowieka i absolutnie nie można ich traktować jako synonimów. W poniższym tekście wyjaśnione zostaną główne różnice pomiędzy wskazanymi zwrotami.
Termin zniewaga interpretując zgodnie z wskazaniami słownika należy rozumieć jako obelgę, upokorzenie, ujmę. Należy więc zauważyć, że zniewaga jest zachowaniem człowieka, które ma uderzyć w sferę wewnętrznych uczuć innej osoby. Bardzo ważne przy tym jest, że znieważyć można jedynie osobę fizyczną. Można to wytłumaczyć w bardzo prosty sposób, jeżeli zniewaga to naruszenie wewnętrznych uczuć to naturalnym jest, że może dotyczyć jedynie osoby fizycznej, gdyż z natury rzeczy osoba prawna czy każda inna jednostka organizacyjna jako byt abstrakcyjny nie może ich posiadać. Bardzo ważne jest żeby pamiętać, że znieważyć można nie tylko za pomocą słów. Do zniewagi może dojść zarówno za pomocą słów, pisemnie a nawet za pomocą gestu (jako najprostszy przykład można podać użycie gestu środkowego palca). Bardziej od formy istotna jest intencja osoby dopuszczającej się zniewagi, gdyż do wypełnienia przesłanek czynu zabronionego może dojść zarówno w obecności pokrzywdzonego jak również pod jego nieobecność jeżeli sprawca działa w ten sposób, aby jego zniewaga z pewnością dotarła do pokrzywdzonego. Znieważenie należy do wąskiej kategorii czynów ściganych z oskarżenia prywatnego co oznacza, że pokrzywdzony, aby dochodzić swoich praw przed sądem musi sam zainicjować postępowanie wnosząc do właściwego sądu prywatny akt oskarżenia.
Poruszając temat zniewagi należy pamiętać, że zniewaga jest czymś więcej aniżeli niekulturalnym zachowaniem, okazaniem braku szacunku czy dobrych manier. Nie można w związku z tym traktować jako zniewagi zachowania polegającego na nie udzieleniu odpowiedzi na przywitanie czy ignorowaniu czyjejś osoby. Istotną cechą znieważenia jest okazanie pogardy czyli zachowanie które można zakwalifikować jako skrajnie negatywne, nieakceptowane w świetle zasad współżycia społecznego. Oczywiście w praktyce może zdarzyć się sytuacja kiedy to ciężko będzie zinterpretować czy mamy do czynienia z niekulturalnym aczkolwiek niekaranym zachowaniem czy sankcjonowaną zniewagą, jednakże w takiej sytuacji pozostaje jedynie apelować do zdroworozsądkowego podejścia i racjonalnej, maksymalnie obiektywnej oceny sytuacji.
Zniesławienie jest to również czyn zabroniony, penalizowany przez kodeks karny. Głównym podobieństwem do zniewagi jest fakt, że również w przypadku zniesławienia dochodzenie praw pokrzywdzonego przed sądem uzależnione jest od jego aktywności a więc wniesienia prywatnego aktu oskarżenia. Tutaj w gruncie rzeczy podobieństwa się różnią, gdyż zniesławienie to według słownika pomówienie, oszczerstwo, obmówienie a więc czyn który w swojej istocie ma godzić w dobre imię pokrzywdzonego, deprecjonować go bądź doprowadzić do utraty zaufania. W przypadku zniesławienia w przeciwieństwie do zniewagi pokrzywdzonym mogą być zarówno osoby fizyczne jak również osoby prawne. Wskazać należy, że skoro w tym przypadku nie skupiamy się na wewnętrznych odczuciach pokrzywdzonego a na zewnętrznym odbiorze społeczeństwa nic nie stoi na przeszkodzie, aby swoich praw mogła dochodzić osoba prawna w stosunku do której ktoś dopuścił się np. rozsiewania fałszywych plotek podkopując jej zaufanie u potencjalnych kontrahentów. Zniesławienie wbrew przyjętym powszechnie wyobrażeniom nie musi polegać na wygłaszaniu kategorycznych, bardzo „ostrych” sądów, gdyż może przyjąć formę pewnych niedomówień, hipotetycznych aczkolwiek sugestywnych twierdzeń oraz przejawiać się we wszelki sposób, który ostatecznie może wpłynąć negatywnie na odbiór pokrzywdzonego. Warto pamiętać, że według utrwalonego orzecznictwa ochrona przed zniesławieniem przysługuje każdemu bez względu na wykonywaną profesję czy zajmowaną pozycję w społeczeństwie, tak więc każdy może domagać się ukarania sprawcy zniesławienia.
Ustawodawca słusznie przewidując, że pomówienie może być dokonane na różną skalę przewidział w kodeksie karnym przestępstwo zniesławienia w trybie podstawowym oraz kwalifikowanym. Typ podstawowy zagrożony jest przez ustawodawcę karą grzywny albo ograniczenia wolności w przypadku gdy typ kwalifikowany polegający na użyciu środku masowego przekazu, jako ten, który w teorii jest bardziej szkodliwy dla pokrzywdzonego-karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
W praktyce w związku ze zniesławieniem najbardziej problematyczne wydaje się być określenie sztywnej granicy pomiędzy krytyką a pomówieniem. Nie można bowiem zapominać, iż krytyka nie jest prawnie sankcjonowana a wyrażanie jej nie wiąże się z negatywną reakcją prawnokarną. Niestety granica ta w wielu przypadkach bywa bardzo płynna a punkt widzenia zmienia się wraz z przyjęciem perspektywy potencjalnego pokrzywdzonego oraz potencjalnego sprawcy. Niestety nie sposób jest wskazać sztywnych granic gdzie kończy się krytyka a pojawia się zniesławienie. Najlepszą metodą rozróżnienia, tak jak w przypadku niekulturalnego zachowania oraz zniewagi jest najzwyklejsze zdroworozsądkowe podejście i racjonalna ocena faktów.
Zmierzając do podsumowania nie można wykluczyć, że jeden czyn będzie w sobie zarówno znamiona znieważenia jak i zniesławienia, jednakże raz jeszcze należy podkreślić, że nie uzasadnia to traktowania obu sformułowań jako znaczących to samo. Znieważenie oraz zniesławienie to dwa odrębne czyny zabronione zbliżone do siebie jedynie w kwestii odpowiedzialności sprawcy oraz trybu oskarżenia. Fakt, że zarówno zniesławienie jak i znieważenie są przestępstwami sądzonymi na podstawie prywatnego aktu oskarżenia w praktyce nastręcza pokrzywdzonym wielu wątpliwości, którzy w wielu przypadkach obawiają się, że w niewystarczająco precyzyjny sposób sformułują swoje żądania oraz, że w nieprzekonujący sposób je uzasadnią. Warto pamiętać również, że znieważenie oraz zniesławienie to czyny naruszające dobra osobiste, co sprawia, że pokrzywdzony może domagać się również reakcji na gruncie prawa cywilnego poprzez żądanie zaniechania określonych działań, zapłaty określonego odszkodowania bądź wydania oświadczenia lub sprostowania. Jest to istotne głównie w przypadku pokrzywdzonych w wyniku zniesławienia którym bardziej niż na ukaraniu sprawcy na gruncie prawa karnego może zależeć na zaprzestaniu rozsiewania nieprawdziwych informacji, oczyszczeniu swojego imienia bądź uzyskania odszkodowania jako rekompensaty za poniesione straty. W takiej sytuacji wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest zasięgnięcie porady profesjonalisty, który szczegółowo wyjaśni wszelkie wątpliwości, pomoże sporządzić ewentualny akt oskarżenia, wskaże wszelkie możliwe rozwiązania a także będzie reprezentował pokrzywdzonego przed sądem celem maksymalnej ochrony jego praw.
Jeżeli niniejszy artykuł pomógł Państwu w rozwiązaniu problemu lub wzbudził Państwa zainteresowanie uprzejmie proszę o udostępnienie go, zostawienie komentarza i polubienie. Będzie to dla Nas wyraźny sygnał motywujący do dalszej pracy i tworzenia kolejnych treści.
Jednocześnie zachęcam do odwiedzin Naszego bloga. Znajdują się na nim treści dotyczące wielu dziedzin prawa w tym m.in prawa rodzinnego, spadkowego czy karnego. Jeżeli jednak Państwa zainteresowanie wzbudza nieporuszany dotychczas temat zapraszam do dzielenia się swoimi pomysłami w komentarzu. Dzięki temu udostępniane treści będą jeszcze bardziej zbliżone do Państwa oczekiwań.
Kancelaria Radcy Prawnego Arlety Dub-Brych zajęła I miejsce w Konkursie Orły Prawa 2022 o czym możesz przeczytać tutaj
Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów