Zabezpieczenie majątku dłużnika w toku postępowania upadłościowego jest instytucją, której podstawowym celem jest ochrona majątku dłużnika a co za tym idzie interesów wierzyciela. Nie trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, gdy dłużnik mając świadomość niechybnie zbliżającej się upadłości będzie próbował wyzbyć się majątku, ukryć przed wierzycielami bądź zaciągać nowe zobowiązania w celu ostatniej, dramatycznej próby ratowania się przed upadłością. Taka sytuacja jest niewątpliwie niekorzystna dla wierzycieli, których szanse na pełne zaspokojenie, bądź nawet częściowe diametralnie maleją. Podstawę prawną tejże instytucji znajdziemy w artykule 36 ustawy prawo upadłościowe, który stanowi, iż „po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd na wniosek albo z urzędu może dokonać zabezpieczenia majątku dłużnika”
W skutek braku ustanowienia przesłanek uzasadniających udzielenie przez sąd zabezpieczenia z urzędu należy uznać, iż ustawodawca pozostawił w tej materii sądom swobodę, umożliwiając im orzeczenie tego środka w razie zaistnienia takiej potrzeby. Analogicznie sytuacja wygląda w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia na wniosek. Ustawodawca nie określił wymagań jakie musi spełniać wniosek, aby sąd był zobligowany do udzielenia uzasadnienia. W związku z tym, im lepiej i dokładniej wniosek zostanie uzasadniony, tym składający ma większe szanse na uzyskanie satysfakcjonującego go rezultatu.
Ustanawiając zabezpieczenie na majątku dłużnika, sąd może dokonać go w jednej z przewidzianych form. Już w tym miejscu należy wskazać, iż przepisy prawa wskazują jedynie przykładowe formy w jakich może zostać udzielone zabezpieczenie a to za sprawą sformułowania, którym posłużył się ustawodawca w treści art. 40 Prawa upadłościowego, który stanowi, iż „sąd może stosować inne sposoby zabezpieczenia w tym także…”. Można więc stwierdzić, iż przepisy prawa upadłościowego wskazują najbardziej typowe formy, stosowane najczęściej i w najszerszym zakresie. Jedną z nich, której ustawodawca poświęcił najwięcej miejsca jest tymczasowy nadzór sądowy.
Tymczasowy nadzór sądowy jest najczęściej stosowaną w praktyce formą wykonywania zabezpieczenia majątku dłużnika. Nadzorcą może być po pierwsze każda osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz licencję doradcy restrukturyzacyjnego lub po drugie spółka handlowa pod warunkiem, że jej wspólnicy ponoszą odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, lub członkowie zarządu takiej spółki posiadają licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Głównym ograniczeniem jakie niesie za sobą tymczasowy nadzór sądowy jest upoważnienie dłużnika do dysponowania majątkiem jedynie w granicach zwykłego zarządu, tzn. w granicach zwykłych spraw związanych z bieżącym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Wszelkie inne decyzje przekraczające ten zakres np. zbycie składników przedsiębiorstwa o znacznej wartości wymagają zgody nadzorcy tymczasowego pod rygorem nieważności w przypadku dokonania ich bez owej zgody. Swoistą furtkę, która pozwala zachować czynność w mocy przewiduje art. 38a prawa upadłościowego, który w ostatnim zdaniu wskazuje, iż zgoda może być udzielona w terminie 30 dni od dokonania czynności. Głównym celem takie unormowania wydaje się być zapewnienie większej elastyczności i możliwości utrzymania w mocy czynności, która pierwotnie została zawarta z naruszeniem przepisów, jednakże niesie za sobą pozytywne skutki dla majątku dłużnika w związku z czym nie ma sensu od niej odstępować. Podsumowując, należy wskazać, iż ustanowienie tymczasowego nadzoru sądowego jest środkiem względnie łagodnym dla dłużnika, który w dalszym ciągu, w ograniczonym zakresie, lecz jednak może dysponować swoim majątkiem.
Innym sposobem w jaki sąd może udzielić zabezpieczenie jest ustanowienie zarządu przymusowego. Ten sposób jest zdecydowanie „dotkliwszy” z punktu widzenia dłużnika, jednak przesłanki ustanowienia go ową dotkliwość uzasadniają. Zarząd przymusowy ustanawia się w sytuacji, gdy zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek bądź działał na szkodę wierzycieli. Może on zostać ustanowiony także w przypadku, gdy dłużnik nie wykonywał poleceń tymczasowego nadzorcy, jako swoiste zaostrzenie rygoru względem jego osoby. W tym przypadku dłużnik nie może podejmować żadnych czynności w zakresie zarządu majątkiem, co za tym idzie wszelkie dyspozycje przez niego podjęte są nieważne a więc traktowane są tak jakby nigdy nie miały miejsca. W związku z tym osoba, która była stroną takiej czynności może żądać zwrotu dokonanych przez nią świadczeń na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu.
Tak jak wskazano powyżej, omówione sposoby nie są jedynymi narzędziami w rękach sądu, który posiada szeroki wachlarz uprawnień obejmujący m.in. opieczętowanie składników majątku dłużnika, zajęcie wynagrodzenia za pracę, zajęcie ruchomości, wydanie nakazu zajęcia rachunków bankowych dłużnika, zakaz zbywania i obciążania nieruchomości itp.
Na zakończenie należy wskazać, iż zabezpieczenie jako środek tymczasowy, mający na celu zabezpieczyć wierzycieli a także majątek dłużnika przed uszczupleniem w czasie trwania postępowania nie może trwać w nieskończoność. Chcąc określić jego momenty graniczne, w ślad za ustawodawcą należy wskazać, iż tymczasowy nadzór bądź zarząd przymusowy upadają w momencie objęcia majątku upadłego w zarząd przez syndyka, inne zaś środki zastosowane przez sąd upadają bezpośrednio po ogłoszeniu upadłości.
Obszar działania: Niegowa, Koniecpol, Szczekociny, Włodowice, Siewierz, Ogrodzieniec, Olkusz, Katowice, Częstochowa, Poręba, Poraj, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie, Myszków, Żarki, Lelów